Bilgi edinme hakkı; bilgiye erişimin engellenmemesini sağlayan bir hak olmakla birlikte devletin pozitif yükümlülüklerini de içeren bir haktır. Bu kapsamda devlet, erişilebilir olmayan bilgi kaynaklarını da erişilebilir hale getirmek görevini yüklenmektedir. Söz konusu yükümlülüğün, kamu kurum ve kuruluşlarının elinde bulunan veya bulunması gereken bilgi ve belgelerle sınırlı olduğunu belirtmek gerekmektedir. [1]

İşbu makalede devletin pozitif yükümlülüğü olarak bilgi edinme hakkının, vatandaşın bilgi ve belgeye erişim taleplerinin karşılanması şeklindeki görünümüne değinilecektir.

Bilgi Edinme Hakkına İlişkin Mevzuat

Bilgi edinme hakkı Anayasa m. 74/3 hükmü ile güvence altına alınmıştır: “Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir.” 4982 Sayılı “Bilgi Edinme Hakkı Kanunu” (BEHK) ile bilgi edinme hakkına ilişkin esaslar belirlenmiş olunup “Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik ” başlığını taşıyan bir yönetmelik ile bu konu düzenlenmiştir. “Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulunun Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik”, “Bilgi ve Belgeye Erişim Genel Tebliği” ve “4982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ve Buna Bağlı Yönetmelik Uyarınca Karşılıklılık İlkesi Kapsamında Bulunan Ülkeler Hakkında Tebliğ” bilgi edinme hakkına ilişkin mevzuattaki diğer kaynaklardır. [2]

1136 Sayılı “Avukatlık Kanunu” m.2/3 hükmünde “Yargı organları, emniyet makamları, diğer kamu kurum ve kuruluşları ile kamu iktisadi teşebbüsleri, özel ve kamuya ait bankalar, noterler, sigorta şirketleri ve vakıflar avukatlara görevlerinin yerine getirilmesinde yardımcı olmak zorundadır. Kanunlarındaki özel hükümler saklı kalmak kaydıyla, bu kurumlar avukatın gerek duyduğu bilgi ve belgeleri incelemesine sunmakla yükümlüdür.” şeklinde belirtilmek suretiyle avukatların bilgi edinme hakları hüküm altına alınmıştır.

BEHK Kapsamında Bilgi Nedir ?

BEHK m.3/1-c’de bilgi “Kurum ve kuruluşların sahip oldukları kayıtlarda yer alan bu Kanun kapsamındaki her türlü veri… ” şeklinde tanımlanmıştır. Kural olarak talep edilen bilgide başvuranın ilgisi aranmamaktadır. Diğer bir deyişle kanun kapsamındaki bilgi, sadece başvuranla ilgili olan bilgileri kapsamamaktadır. [3]

Bilgi Edinme Hakkının Kapsamı ve Sınırları

Öncelikle bilgi edinme hakkının kapsamına ilişkin olarak bilgi edinme başvurusunun nereye yapılabileceğine yer verilecektir. BEHK m.2/1 hükmünde bu hususa şu şekilde değinilmiştir: “Bu Kanun; kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının faaliyetlerinde uygulanır.”

Yukarıda yer alan kanun hükmü de dikkate alındığında, bilgi edinme hakkının muhatabının “organik anlamda idare” olduğu anlaşılmaktadır. Yasama ve yargı organları ile Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu bilgi edinme hakkından bağışıktırlar. [4] [5] Bilgi edinme hakkı kapsamında başvuruda bulunulabilecek kamu kurum ve kuruluşları dört başlık altında toplanılacak olunursa:

Merkezi idarenin başkent ve taşra teşkilatı (Örn. Adalet Bakanı hariç tüm Adalet Bakanlığı teşkilatı bilgi edinme hakkının muhatabı olabilir. Bir diğer örnekte Kütahya Valiliği, Antalya İl Göç İdaresi Müdürlüğü, Balâ Kaymakamlığı, Antalya İl Nüfus Müdürlüğü de bilgi edinme hakkının muhatabı olan kurumlardır.)
Köyler dahil olmamakla birlikte yer yönünden yerinden yönetim kuruluşları ve bunlara bağlı kuruluşlar, şirketler, birlikler vs. (Örn. Antalya Büyükşehir Belediyesi ve bağlı şirketi EKDAĞ A.Ş. bilgi edinme başvurusunun muhatabıdırlar.)
Hizmet yönünden yerinden yönetim kuruluşları ve diğer özel nitelikteki kamu tüzel kişilikleri (Örn. Merkez Bankası, Ege Üniversitesi, Varlık Fonu vs.)
Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları (Örn. Mardin Barosu, Türk Tabipleri Birliği, İstanbul Eczacı Odası vs.) [6]

Bilgi edinme hakkı, konu bakımından da sınırlandırılmıştır. BEHK m.15 ile m.28 arası hükümleri bu sınırları belirlemektedir.

Yabancıların Bilgi Edinme Hakkından Faydalanmaları

Yabancıların bilgi edinme hakkından ne ölçüde istifade edeceğine Bilgi Edinme Kanunun 4. maddesinin 2. ve 3. fıkralarında şu şekilde değinilmiştir:

“Türkiye’de ikamet eden yabancılar ile Türkiye’de faaliyette bulunan yabancı tüzel kişiler, isteyecekleri bilgi kendileriyle veya faaliyet alanlarıyla ilgili olmak kaydıyla ve karşılıklılık ilkesi çerçevesinde, bu Kanun hükümlerinden yararlanırlar. Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerden doğan hak ve yükümlülükler saklıdır.”

Yukarıda yer verilen hükümlerden anlaşılacağı üzere kural olarak yabancılar, vatandaşı olduğu ülkenin Türk vatandaşlarına ne ölçüde bilgi edinme hakkı sağlıyorsa yine o ölçüde bilgi edinme hakkından faydalanacaklardır. Buna karşın Türkiye, taraf olduğu uluslararası sözleşmelerde yabancılara bilgi edinme hakkı kapsamında daha geniş haklar tanıdığı takdirde söz konusu uluslararası sözleşme esas alınarak bilgi edinme hakkının kapsamı belirlenecektir.(AY m.90/5)

Bilgi Edinme Başvurusu Nasıl Yapılır ?

Doğrudan doğruya ilgili kurum veya kuruluşa yazılı olarak bilgi edinme başvurusunda bulunmak mümkündür. İlgili kurum veya kuruluşa ulaşma tarihinin saptanabilmesi amacıyla yazılı başvurunun iadeli-taahhütlü posta yoluyla yapılması veya başvuru elden yapılacaksa da başvurunun tesliminin akabinde evrak kayıt numarasının talep edilmesi sürecin doğru işletilebilmesi açısından önemlidir. Bunun haricinde Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER) aracılığı ile de bilgi edinme başvurusu yapmak mümkündür.

Ayrıca Bilgi Edinme Kanunu m.6 hükmünün burada dikkate alınması gerekmektedir. İlgili hüküm şu şekildedir:

“Bilgi edinme başvurusu, başvuru sahibinin adı ve soyadı, imzası, oturma yeri veya iş adresini, başvuru sahibi tüzel kişi ise tüzel kişinin unvanı ve adresi ile yetkili kişinin imzasını ve yetki belgesini içeren dilekçe ile istenen bilgi veya belgenin bulunduğu kurum veya kuruluşa yapılır. Bu başvuru, kişinin kimliğinin ve imzasının veya yazının kimden neşet ettiğinin tespitine yarayacak başka bilgilerin yasal olarak belirlenebilir olması kaydıyla elektronik ortamda veya diğer iletişim araçlarıyla da yapılabilir. Dilekçede, istenen bilgi veya belgeler açıkça belirtilir.”

Hangi Durumlarda Bilgi Edinme Hakkı Kapsamında Başvuruda Bulunulabilir ?

Yukarıda dört başlık altında sayılan Bilgi edinme hakkı kapsamında başvuruda bulunulabilecek kamu kurum veya kuruluşlarının tesis ettikleri işlemler ve bu kurum veya kuruluşların faaliyetleri kapsamında bilgi edinme başvurusunda bulunulabilecektir. Örneğin Ankara Ticaret Borsasına tarımsal ürün fiyatlarına ilişkin olarak başvuruda bulunulabileceği gibi Antalya İl Nüfus Müdürlüğünce reddedilen vatandaşlık başvurusuna ilişkin olarak da detaylı bilgi edinmek adına başvuruda bulunulabilecektir. Bunun yanı sıra idarenin tüm işlem ve eylemlerinde dayandığı mevzuata ilişkin olarak bilgi edinme başvurusunda bulunmak mümkündür.

Bilgi Edinme Başvurusu Ücrete Tabi midir?

Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik geçici 6. maddesi uyarınca, başvurucuya erişimi sağlanan bilgi ve belgelerin ilk on sayfalarının kopyaları için, postalama maliyeti dahil herhangi bir ücret alınmamaktadır. İlk on sayfanın ardından bilgi ve belgelere erişimin maliyeti BEHK m.11/2 uyarınca başvuru sahibine bildirilmektedir. Başvuru sahibinin, on beş iş günlük süre içerisinde gerekli masrafı karşılaması gerekmektedir. Başvuru sahibinin süresinde talep edilen masrafı karşılamaması halinde ise başvurusundan vazgeçmiş sayılacaktır. (BEHK m.11/2)

Bilgi Edinme Başvurusunun Cevaplanma Süresi

Başvuruda bulunulan kurum ve kuruluşlar on beş iş günü içerisinde talep edilen bilgi veya belgeye erişimi sağlamak durumundadırlar. İstenilen bilgi veya belgenin, başka bir kurum veya kuruluşta bulunması yahut başka bir kurum veya kuruluştan görüş sorulması gerektiği durumlarda erişim otuz iş günü içerisinde de sağlanması mümkündür. Ancak başvuruda bulunulan kurum veya kuruluşun on beş iş günü içerisinde sürenin uzatıldığı ve nedeni başvuru sahibine bildirilmelidir. (BEHK m.11/1)

Başvuruya konu bilgi ve belge talebinin maliyetinin başvuru sahibine bildirildiği durumlarda on beş iş günlük süre kesilmektedir. Başvuru sahibinin, on beş iş günlük süre içerisinde gerekli masrafı karşılaması gerekmektedir. Başvuru sahibinin masrafı karşılaması ile on beş iş günlük süre, bilgi ve belge talebinde bulunulan kurum açısından yeniden başlamaktadır. Başvuru sahibinin süresinde talep edilen masrafı karşılamaması halinde ise başvurusundan vazgeçmiş sayılacaktır. (BEHK m.11/2)

Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik m.24 hükmü uyarınca yukarıda yer verilen sürelere uyulmaması halinde 2577 Sayılı m.10 hükmüne göre otuz günün geçmesi ile birlikte bilgi edinme başvurusunun reddedildiği varsayılacaktır. (Zımni ret)

Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu (BEDK)

Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulunun temel işlevi BEHK m.14/1 hükmünde belirtilmiştir. İlgili hüküm şu şekildedir:

“Bilgi edinme başvurusuyla ilgili yapılacak itirazlar üzerine, (…)(3) verilen kararları incelemek ve kurum ve kuruluşlar için bilgi edinme hakkının kullanılmasına ilişkin olarak kararlar vermek üzere; Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu oluşturulmuştur.”

Ayrıca BEDK’nin BEHK m.14 hükmünde düzenlenmiş başkaca işlevleri de bulunmakla beraber bu makalede sadece BEDK’nin birinci fıkra hükmünde düzenlenmiş olan işlevine değinilecektir.

Bilgi Edinme Başvurusunun Reddi ve Kurula Başvuru

Bilgi edinme başvurularına ilişkin olarak başvurulan kurum veya kuruluşlar, cevaplarını yazılı olarak yahut elektronik ortamdan başvuru sahibine iletmek durumundadırlar. Bilgi edinme talebi reddedilen başvuru sahibine, sebebi ve ret işlemine karşı başvuru yolları da yer alacak şekilde bir cevap verilmesi gerekmektedir. (BEHK m.12)

Yukarıdaki paragrafta yer alan şekilde açık bir ret söz konusu olabileceği gibi başvurunun zımnen de reddedilmesi mümkündür (“Bilgi Edinme Başvurusunun Cevaplanma Süresi” başlığının üçüncü paragrafında zımnen redde değinilmiş olunup bu yazıda zımni redde bir kez daha yer verilmeyecektir.).

Bilgi edinme talebinin reddi halinde başvuru yollarına ilişkin öncelikle BEHK m.13 hükmüne değinilmesi gerekmektedir. İlgili madde aşağıda yer almaktadır:

“Bilgi edinme istemi (…)1 reddedilen başvuru sahibi, yargı yoluna başvurmadan önce kararın tebliğinden itibaren onbeş gün içinde Kurula itiraz edebilir. Kurul, bu konudaki kararını otuz iş günü içinde verir. Kurum ve kuruluşlar, Kurulun istediği her türlü bilgi veya belgeyi onbeş iş günü içinde vermekle yükümlüdürler.

Kurula itiraz, başvuru sahibinin idarî yargıya başvurma süresini durdurur.”

Bilgi edinme başvurusunun reddedildiğinin tebliğ tarihi veya zımni ret tarihinden on beş gün içerisinde BEDK’ye itiraz başvurusunda bulunmak gerekmektedir. Madde hükmünden de anlaşılacağı üzere Kurula itiraz ihtiyari bir yoldur. Bilgi edinme başvurularının reddine karşı doğrudan doğruya yargı yoluna başvurmak mümkündür. [7] Maddenin ikinci fıkra hükmünde, kurula itirazın idari yargıya başvuru süresini de durdurduğu ifade edilmiştir. Yani kurula itirazın ardından da idari yargıda dava açmak mümkündür.

Kurula itiraz ve idari yargı yoluna başvuru yolu mümkün olduğu tespit olunmakla birlikte bilgi edinme talebini reddeden kurum veya kuruluşa yapılan itiraz, diğer başvuru yollarına ilişkin süreleri durdurmamaktadır. Nitekim BEDK bir ilke kararında BEHK m.13 ve uygulama yönetmeliğinde bilgi edinme talebini reddeden kurum veya kuruluşa itiraz yolunun öngörülmediğini belirtmiştir.7

[8] Son olarak, sadece bilgi edinme talebinin reddedilmesi halinde değil idare tarafından sağlanan bilginin talebi karşılayamayacak şekilde eksik ve yetersiz olması durumunda, idarece yanlış veya hatalı bilgi içerecek şekilde cevap verilmesi durumunda da kurula başvurmak veya idari yargıda dava açmak mümkündür.8

Yazar

Av. Murat Can IŞIK

Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Yüksek Lisans Öğrencisi

KAYNAKÇA

[1] Koçak, Süleyman Yaman (2010), Kamu Yönetiminde Açıklık İçin Bilgi Edinme Hakkı, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 23, Konya, s. 121-122

[2] T.C. Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu, 25 Soruda Bilgi Edinme Hakkı, Deniz Ofset Matbaacılık, Ankara, s.10

[3] Aydemir, Muhammed Emin, Kamu Yönetiminde Açıklık ve Bilgi Edinme Hakkı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2020, s 245

[4] Polater, Yusuf Ziya (2016), Bilgi Edinme Hakkının Sınırları ve Devlet Sırrı, TBB Dergisi, Sayı: 122, Ankara, s.

[5] T.C. Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu, 25 Soruda Bilgi Edinme Hakkı, Deniz Ofset Matbaacılık, Ankara, s.13

[6] Fatih Kırışık, Yönetsel Dönüşüm Sürecinde Şeffaflık ve Bilgi Edinme Hakkı, Ekin Yayınevi, Bursa, 2016, s 100.

[7] BEDK İlke Kararı 2005/2, Karar Tarihi: 16.04.2005

[8] Kırışık, s.101 Bilgi edinme hakkı ve BEDK başvuruları

Bilgi Edinme Hakkı ve BEDK Başvuruları

Bilgi Edinme Hakkı Nedir?